Poszczepienne nadcinienie tętnicze
Autorzy:
1) Fabio Angeli,
2) Gianpaolo Reboldi,
3) Monica Trapasso,
4) Paolo Verdecchia.
1. Wydział Medycyny i Chirurgii, Uniwersytet Insubrii, Varese i Wydział Medycyny Kardiopulmonologicznej i Rehabilitacji, IRCCS Maugeri, Tradate;
2. Wydział Medycyny i Centrum Badań Klinicznych i Translacyjnych (CERICLET), Uniwersytet w Perugii;
3. Departament Higieny i Profilaktyki Zdrowotnej, PSAL, Urząd Terytorialny Varese, ATS Insubria, Varese;
4. Fundacja Parasol Serca (Umbra Cuore) i Oddział Kardiologii, Ospedale S. Maria della Misericordia, Perugia.
Tłumaczenie: Marek Skowroński (W rzeczy samej)
|
NOTA
OD TŁUMACZA I BLOGERA |
|
W niniejszym artykule dwukrotnie znajdują się stwierdzenia popierające „szczepienia przeciwko COVID-19”, lockdown oraz sam rozwój prac nad szczepionkami mRNA i wektorowymi będącymi w rzeczywistości preparatami inżynierii genetycznej. Jest to zabieg stosowany przez wydawców pism medycznych i naukowych – niezależnie od tego, czy autorzy, wspierające je ośrodki naukowe oraz oni sami zgadzają się z takimi twierdzeniami. Jak łatwo się domyśleć, chodzi o reklamodawców (a są to głównie duże firmy farmaceutyczne oraz medyczne) i stojące za nimi duże pieniądze. Ponieważ niniejsza publikacja jest artykułem naukowym, wszelkie zmiany, skróty i jakakolwiek ingerencja w tekst mogłaby naruszać prawa autorskie, zdecydowano się na zamieszczenie tłumaczenia tekstu w pełnym brzmieniu, pozostawiając opinię co do zasadności i prawdziwości tych stwierdzeń Czytelnikowi. Jednocześnie materiał wydaje się być na tyle interesujący i cenny pod względem naukowym, że zdecydowałem się go opublikować, dodając swoje komentarze jako przypisy tłumacza, które odkłamują ukazywaną w publikacji rzeczywistość. Z uwagi na powszechnie panujący fałsz i kłamstwo wszelkie dostępne publikacje zawarte w oficjalnych publikatorach należy „przecedzać” – jak w przypadku również niniejszego artykułu – co jest swego rodzaju sztuką intelektualną. Mimo kontrowersji polecam Państwu poniższy artykuł.
Marek Skowroński |
Koronawirus typu 2 ciężkiego ostrego zespołu oddechowego (SARS-CoV-2) rozprzestrzenił się dość szybki, zabijając na całym świecie ponad 4 miliony osób, przy czym u 240 milionów osób zakażenie zostało potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. Wydawać by się mogło, że spośród różnych strategii terapeutycznych mających na celu zapobieganie zakażeniom SARS-CoV-2, szczepionki są najbardziej obiecującym sposobem ograniczenia pandemii. Wywołują one odpowiedź immunologiczną neutralizującą, a tym samym zapewniają ochronę przed chorobą koronawirusową 2019 (COVID-19). Pojawiły się jednak pewne pytania dotyczące bezpieczeństwa szczepionek przeciwko COVID-19, które opierają się na nielicznych doniesieniach o ciężkich reakcjach ogólnoustrojowych po szczepieniu. Wśród nich ostatnio pojawiły się dowody na potencjalny wpływ szczepienia na ostry wzrost ciśnienia tętniczego. Dopuszczone do obrotu w Europie szczepionki zwiększają endogenną syntezę białek szczytowych (Spike) wirusa SARS-CoV-2 z różnych komórek. Po zsyntetyzowaniu w komórkach, do których dotarła szczepionka, białka Spike najpierw gromadzą się w cytoplazmie, a następnie migrują na powierzchnię komórki, gdzie wystają z konformacją zbliżoną do natywnej. Białka Spike są rozpoznawane przez system immunologiczny, który szybko rozwija odpowiedź immunologiczną. Ponadto, białka Spike zgromadzone w komórkach, które są ostatecznie niszczone przez odpowiedź immunologiczną, krążą we krwi jako formy wolnorodnikowe. Wolno pływające białka Spike mogą wchodzić w liczne interakcje z receptorami konwertazy angiotensyny 2 (ACE2) prowadząc do internalizacji, degradacji i dysregulacji aktywności katalitycznej tych receptorów. Wynikająca z tego utrata aktywności receptorów ACE2 prowadzi do gwałtownego spadku wytwarzania angiotensyny1,7 w wyniku inaktywacji angiotensyny II. Zaburzenie równowagi między angiotensyną II (nadaktywność) a angiotensyną1,7 (niedobór) może odgrywać rolę w genezie ostrego wzrostu ciśnienia tętniczego.
Słowa kluczowe: ACE2; Zdarzenie niepożądane; Choroba przewlekła; COVID-19; Układ renina-angiotensyna-aldosteron; SARS-CoV-2; Szczepionki.
WPROWADZENIE
Od początku tzw. pandemii nowy koronawirus (SARS-CoV-2 ciężkiego ostrego zespołu oddechowego typu 2) spowodował ponad 240 milionów zakażeń (potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi) i prawie 5 milionów zgonów na całym świecie (patrz: https://covid19.who.int/).
Chociaż przetestowano kilka metod terapeutycznych w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się i śmiertelności tej infekcji, jedynie szczepienie, wraz z dystansem społecznym i stosowaniem środków ochrony osobistej, okazało się najskuteczniejszą bronią w powstrzymywaniu przejścia od infekcji do rozwoju ciężkich postaci choroby (choroba koronawirusowa 2019, COVID-19)1. Do tej pory wyprodukowano (lub prowadzi się badania) kilka rodzajów szczepionek przy użyciu określonych platform (mRNA, szczepionki DNA z niereplikującymi się wektorami wirusowymi lub szczepionki białkowe)1-7, a na całym świecie podano prawie 7 miliardów dawek (https://covid19.who.int/).
W Europie do użytku dopuszczono cztery szczepionki (Comirnaty, Spikevax [dawniej Moderna], Vaxzevria [dawniej AstraZeneca] i Janssen) wykorzystujące dwie różne platformy (mRNA i DNA z niereplikującym się wektorem wirusowym)1. Szczepionki te, których skuteczność i bezpieczeństwo zostały zbadane (są wciąż badane – przyp. tłum.) w specjalnie zaprojektowanych próbach klinicznych, zawierają instrukcje (przekazywane przez mRNA lub DNA) do produkcji (wewnątrzkomórkowym u biorcy preparatu – przyp. tłum.) białka kolca wirusa SARS-CoV-2.
Pomimo pozytywnych wyników badań pod względem skuteczności i bezpieczeństwa2,3,5-8, rozwój poważnych powikłań, takich jak zapalenie mięśnia sercowego9-11 oraz poważnych (zwłaszcza zakrzepowo-zatorowych) powikłań12-15 po podaniu szczepionki wymusił ścisłe monitorowanie możliwych działań niepożądanych i niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP – przyp. tłum). Zgodnie z najnowszym sprawozdaniem Włoskiej Agencji Leków dotyczącym nadzoru nad szczepionkami COVID-19, do tej pory zarejestrowano 120 zgłoszeń na 100 000 podanych dawek, niezależnie od szczepionki16 (dane powyższe są wysoce nie doszacowane, co wynika z ogólnej tendencji na całym świecie, a w szczególności w USA, Unii Europejskiej i państwa Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, ukrywania niepożądanych odczynów poszczepiennych, ich rodzajów oraz zgonów – przyp. tłum).
Raporty dotyczą głównie Comirnaty, która była najczęściej stosowana, a tylko w mniejszym stopniu Vaxzevria i Spikevax. Większość zgłoszonych niepożądanych odczynów poszczepiennych klasyfikuje się jako nieciężkie (ok. 85,4%), a tylko w mniejszym stopniu jako poważne (14,4%), przy czym w większości przypadków wynikiem jest całkowite ustąpienie lub poprawa16 ( jak wynika z raportu Pfizera, większość danych w jego raportach dotyczących badań klinicznych na dzieciach została sfałszowana. Jednocześnie Pfizer wobec swojego wniosku utajnienia raportów i protokołów z badań na 75 lub 50 lat został przez Sąd Najwyższy USA zobowiązany do systematycznego ich ujawniania w okresie najbliższych sześciu miesięcy, to jest począwszy od lutego 2022 roku – przyp. tłum).
W przypadku wszystkich szczepionek najczęściej zgłaszanymi niepożądanymi odczynami poszczepiennymi są: gorączka, zmęczenie, ból głowy, ból mięśni/stawów, reakcja miejscowa lub ból w miejscu wstrzyknięcia, dreszcze i nudności. W ostatnich tygodniach w piśmiennictwie medycznym pojawiły się również doniesienia o występowaniu nieprawidłowych wzrostów wartości ciśnienia tętniczego po szczepieniu. Doniesienia te są szczególnie interesujące w świetle ostatnich patofizjologicznych dowodów dotyczących prawdopodobnej interakcji między szczepionkami a układem renina-angiotensyna-aldosteron.
SZCZEPIONKI ZATWIERDZONE W EUROPIE
Główne cechy szczepionek zatwierdzonych do stosowania w Europie przedstawiono w tabeli 1.
Stosowane platformy szczepionkowe są technologią nowej generacji (nigdy wcześniej nie były stosowane u ludzi) i obejmują wykorzystanie mRNA z systemami dostarczania informacji zawartych w lipidowych nanocząstkach i plazmidach DNA z niereplikującymi się wektorami adenowirusowymi6,17-19 (dostarczanymi do mitochondrialnego DNA biorcy preparatu – przyp. tłum.). Głównym celem antygenowym tych szczepionek jest powierzchniowe białko szczytowe wirusa SARS-CoV-2. Białko to jest wykorzystywane przez wirusa do wiązania się z receptorami dla enzymu konwertującego angiotensynę II 2 (ACE2) na powierzchni komórek śródbłonka gospodarza (który jest prawie wszechobecny u ludzi) i do indukowania fuzji błonowej pomiędzy wirusem a komórkami ludzkimi z następującą inicjacją replikacji wirusowej20-22.
W przypadku szczepionek DNA, wektor wirusowy zawiera gen kodujący wirusowe białko Spike. Po dotarciu materiału genetycznego do zainfekowanej komórki, plazmid DNA dociera do jądra (nie wykluczono jeszcze potencjalnej integracji z genomem ludzkim19), a następnie jest przepisywany na wiele kopii mRNA; mRNA migruje z jądra do cytoplazmy, gdzie wyzwala produkcję białek Spike, które następnie docierają (wraz ze zdegradowanymi fragmentami białek w cytoplazmie) na powierzchnię komórki13,14. Białka (i ich fragmenty) są rozpoznawane przez układ odpornościowy gospodarza, co powoduje specyficzną odpowiedź immunologiczną23,24 (powszechną odpowiedzią immunologiczną są liczne skrzepliny, zakrzepice, zatory oraz udary mogące wystąpić w każdym organie wewnętrznym – przyp. tłum.)
Z kolei szczepionki RNA nie docierają do jądra komórkowego gospodarza, a przenoszony przez nie mRNA jest wykorzystywany bezpośrednio w cytoplazmie osocza do ekspresji białek Spike13,14. Z każdego szablonu dostarczonego mRNA generowane są liczne kopie białka Spike17,18. Podobnie jak w przypadku szczepionek DNA, białka Spike i ich fragmenty docierają na powierzchnię komórek i są szybko rozpoznawane przez układ odpornościowy, co prowadzi do wytworzenia przeciwciał25-28 (oraz wielu innych poważnych powikłań – przyp. tłum.).
SZCZEPIONKI I UKŁAD RENINA-ANGIOTENSYNA-ALDOSTERON
Silna odpowiedź immunologiczna wywołana przez szczepionkę powoduje aktywację komórek zabójczych organizmu. Efektem tego będzie zniszczenie komórki docelowej i uwolnienie białek Spike (i ich fragmentów) zgromadzonych w cytoplazmie ("free-floating").
Ponieważ białka Spike produkowane przez szczepionkę wydają się być identyczne z białkami SARS-CoV-2, zarówno pod względem morfologicznym, jak i funkcjonalnym29, prawdopodobne jest, że mogą one oddziaływać z receptorami ACE2 wykorzystywanymi przez wirusa do inwazji na komórki ludzkie29 (obecnie na podstawie licznych badań z autopsji osób zmarłych na skutek niepożądanych odczynów poszczepiennych jest już pewne, że preparaty te oddziałują między innymi z receptorami ACE2 wykorzystywanymi przez wirusa do inwazji na komórki ludzkie, traktując je jako antygeny, które wniknęły do organizmu biorcy „szczepionki”: - przyp. tłum.). Interakcja pomiędzy swobodnie pływającymi białkami Spike a receptorami ACE2 może zatem uruchamiać mechanizm down-regulation (redukcja regulacji, regulacja w dół) i paraliżować funkcje katalityczne tych receptorów, w tym degradację angiotensyny II do angiotensyny1,730-32. Zjawisko to dobrze wykazano w modelach eksperymentalnych na poziomie płytek krwi, gdzie SARS-CoV-2 indukuje znaczne zmniejszenie liczby receptorów ACE2, co prowadzi do uwalniania ATP i zwiększonej agregacji płytek (odpowiedzialnej za zdarzenia zakrzepowo-zatorowe powszechnie opisywane w COVID-19)33-37.
Utrata aktywności katalitycznej receptorów ACE2 przy błonie komórkowej (śródbłonka naczyń krwionośnych – przyp. tłum), w której pośredniczy interakcja pomiędzy białkami Spike i receptorami, będzie skutkować zwiększonymi wartościami angiotensyny II25,26 z powodu zmniejszonej transformacji do angiotensyny1,7 i dysregulacji układu renina-angiotensyna-aldosteron. Ponadto zaburzenie równowagi spowodowane nadmierną aktywnością angiotensyny II i zmniejszonym stężeniem angiotensyny1,7 może sprzyjać zjawiskom charakteryzującym się hiperaktywacją kaskady krzepnięcia, zapaleniem i innymi niekorzystnymi reakcjami, w tym zwiększeniem objętości krążącej i zwężeniem naczyń krwionośnych ze wzrostem ciśnienia krwi20-22,38-40 (rysunek 1).
 |
|
Ryc. 1.: Mechanizm działania szczepionek mRNA i DNA oraz interakcji wolno pływających białek Spike z receptorem ACE2. A1, 7 – angiotensyna1,7, ACE2, enzym konwertujący angiotensynę II; AII – angiotensyna II; DNA – kwas dezoksyrybonukleinowy; mRNA – informacyjny kwas rybonukleinowy. |
DOWODY KLINICZNE
Pierwszym doniesieniem, w którym wykazano związek (przynajmniej czasowy) między szczepieniem a wzrostem ciśnienia tętniczego, jest praca Meylana i wsp.41. Autorzy ci opisali serię 9 chorych (7 z nich było kobietami, a 8 miało w wywiadzie nadciśnienie tętnicze dobrze kontrolowane dotychczasowym leczeniem), u których po szczepieniu preparatami Comirnaty (n=8) i Spikevax (n=1)41 wystąpiły podwyższone wartości ciśnienia tętniczego (zgodne z III stopniem; ciśnienie skurczowe od 168 do 220 mmHg, rozkurczowe od 88 do 115 mmHg).
W badaniu 287 osób otrzymujących szczepionkę przeciwko COVID-19 oceniano następnie zmiany w zakresie skurczowego, rozkurczowego, średniego i różnicowego ciśnienia tętniczego między 15 min przed i 15 min po szczepieniu42. Po podaniu pierwszej dawki u 82 osób (28,6%) wystąpił wzrost różnicy ciśnień krwi o ponad 40 mmHg, a u 5,2% kohorty wystąpił wzrost skurczowego ciśnienia krwi o co najmniej 20 mmHg42.
Niestety, projekt obu tych badań42 (krótki odstęp czasu między szczepieniem a pomiarem ciśnienia tętniczego) nie wykluczył wpływu czynników emocjonalnych na ostry wzrost poziomu ciśnienia tętniczego. Z kolei badanie pracowników służby zdrowia zaszczepionych preparatem Comirnaty rozszerzyło następnie dane dotyczące tego zjawiska, analizując zmiany w zakresie samodzielnego pomiaru ciśnienia tętniczego w domu (wykonywanego zgodnie z aktualnymi wytycznymi43) przed i po szczepieniu44. W szczególności, znaczący wzrost ciśnienia krwi został zdefiniowany przez średni wzrost o co najmniej 10 mmHg pomiędzy 5 dniami przed szczepieniem a 5 dniami po pierwszym podaniu szczepionki44.
Analizie poddano 113 osób (73% kobiet, średnia wieku 43 ± 11 lat), u których częstość występowania nadciśnienia tętniczego w wywiadzie wynosiła 18%44. Wzrost wartości ciśnienia tętniczego zaobserwowano u 6 osób (5,3%); w 4 przypadkach konieczna była również modyfikacja stosowanego leczenia przeciwnadciśnieniowego, a u 2 wystąpił podobny wzrost wartości ciśnienia po podaniu drugiej dawki szczepionki44.
Należy zauważyć, że u osób z wcześniejszą ekspozycją na SARS-CoV-2 częściej występowało podwyższone ciśnienie tętnicze (23% vs 3%, p=0,002)44.
Analiza niepożądanych odczynów poszczepiennych zarejestrowanych i udostępnionych przez system EudraVigilance Europejskiej Agencji Leków wykazała również, że w spektrum podejrzewanych działań niepożądanych szczepionki ostre podwyższenie ciśnienia krwi było jednym z dominujących zjawisk (łącznie 6130 zgłoszeń lub 2,9% wszystkich zgłoszonych przypadków), w tym kryzys nadciśnieniowy, a następnie tachykardia (n = 5788 z 0,7% zdarzeń śmiertelnych) i arytmia (n = 1809 z 4,1% zdarzeń śmiertelnych)45.
WNIOSKI I PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ
Szczepionki anty-COVID-19 wyraźnie wykazały, że są najlepszą strategią powstrzymania pandemii i zmniejszenia ryzyka śmiertelnych przypadków COVID-1946. Chociaż platformy stosowane w tych szczepionkach są nowe i nigdy wcześniej nie były testowane u ludzi, wyniki badań klinicznych wykazały doskonałą skuteczność i profil bezpieczeństwa3,5-7.
Mimo to doniesienia o niepożądanych odczynach poszczepiennych i poważnych zdarzeniach niepożądanych, które nie zostały wystarczająco scharakteryzowane w badaniach skuteczności, wzbudziły w literaturze naukowej pewne wątpliwości co do bezpieczeństwa szczepionek anty-COVID-19 i wezwały do uważnego monitorowania tych zdarzeń47. Obawy te zostały również wywołane przez dane dotyczące nieprawidłowego obciążenia zapalnego odnotowanego w wątrobie i płucach, związanego ze stosowaniem wcześniejszych szczepionek (ponownie opartych na wirusowych białkach Spike) przeciwko MERS i SARS-CoV-148-51.
Wśród różnych doniesień o NOP, w niektórych raportach i badaniach opisywano prawdopodobny wpływ szczepienia na poziom ciśnienia tętniczego. Dotychczas wykazano ostry wzrost wartości ciśnienia tętniczego zarówno na podstawie pomiarów klinicznych, jak i samodzielnych pomiarów domowych (trwa rekrutacja do badania wykorzystującego 24-godzinne ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętniczego; ClinicalTrials.gov NCT05013931).
Wpływ szczepionek na poziom ciśnienia krwi opiera się na mechanizmach patofizjologicznych charakteryzujących się interakcją pomiędzy białkami Spike produkowanymi przez szczepionki (które po dostaniu się do krążenia są określane jako free-floating) a receptorami ACE2. Ta interakcja, w rzeczywistości, sprzyjać obniżeniu regulacji tych receptorów i rodzaj funkcjonalnego paraliżu tych samych z konsekwencją akumulacji angiotensyny II (a zatem wzrost ciśnienia krwi) i zmniejszenie tworzenia angiotensyny1, 7, 52 (rysunek 1).
Opisywane w piśmiennictwie dane łączące szczepienia z działaniami niepożądanymi (w tym z ostrym wzrostem ciśnienia tętniczego), a także stymulujące badania nad mechanizmami patofizjologicznymi leżącymi u ich podstaw, spowodowały również powstanie linii badawczej dotyczącej efektów szczepień u chorych wcześniej eksponowanych na SARS-CoV-2. Hipotezą jest bowiem, że szczepienie osób uprzednio narażonych na SARS-CoV-2 może wywołać intensywną, choć rzadką, odpowiedź zapalną i zakrzepową.
Na przykład w badaniu klinicznym przeprowadzonym na 67 osobach seronegatywnych i 43 seropozytywnych (a więc wcześniej narażonych na zakażenie SARS-CoV-2) wykazano, że po podaniu pierwszej dawki szczepionki mRNA miano przeciwciał było do 45 razy wyższe u osób seropozytywnych niż u seronegatywnych53. Ponadto ci sami autorzy odnotowali większą częstość występowania ogólnoustrojowych działań niepożądanych u osób zakażonych HIV53. Nieco podobne wyniki pod względem ilościowym udokumentowano również w przypadku ostrego wzrostu wartości ciśnienia tętniczego krwi odnotowanego w badaniu pracowników służby zdrowia po szczepieniu Komirnatą44.
Wyzwaniem dla badań nad COVID-19 jest lepsze scharakteryzowanie mechanizmów leżących u podstaw powikłań zakażenia, a przede wszystkim zjawisk odpowiedzialnych za wnikanie wirusa do komórek ludzkich. Większa wiedza o tych mechanizmach miałaby również ogromne reperkusje dla produkcji nowych szczepionek, które być może mogłyby kodować zmutowane białka Spike ze specyficznymi zmianami konformacyjnymi, które nadal umożliwiałyby odpowiednią odpowiedź immunologiczną, ale mniej wiązałyby się z receptorami ACE2,21, 22, 54, 55.
PODSUMOWANIE
Koronawirus typu 2 ciężkiego ostrego zespołu oddechowego (SARS-CoV-2) rozprzestrzenił się dość szybki, zabijając na całym świecie ponad 4 miliony osób, przy czym u 240 milionów osób zakażenie zostało potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. Wydawać by się mogło, że spośród różnych strategii terapeutycznych mających na celu zapobieganie zakażeniom SARS-CoV-2, szczepionki są najbardziej obiecującym sposobem ograniczenia pandemii. Wykazano, że szczepionki dotychczas dopuszczone do stosowania u ludzi wywołują odpowiednią odpowiedź immunologiczną i zapewniają stałą ochronę przed ciężkimi postaciami choroby (wykazano, że z każdym nowym przyjęciem preparatu szybciej i silniej spada odporność osobnicza – przy tłum.) Pomimo tych dowodów, pojawiły się pewne wątpliwości co do bezpieczeństwa szczepionek, w oparciu o dokumentację rzadkich, ale poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Wśród działań niepożądanych zgromadzono pewne dowody na potencjalny wpływ szczepienia na wartości ciśnienia tętniczego (ostre i znaczne podwyższenie). Szczepionki dopuszczone w Europie wytwarzają endogenną syntezę białka szczytowego SARS-CoV-2. Po syntezie przez zaszczepione komórki, białka Spike migrują na powierzchnię komórek, skąd wystają z konformacją identyczną jak białka Spike wirusa i generują odpowiedź przeciwciał ze strony układu odpornościowego. Po dotarciu do jąder komórkowych komórki docelowe szczepionki obumierają lub zostają zniszczone przez odpowiedź immunologiczną, wyprodukowane białka Spike krążą jako wolne białka. Te swobodnie pływające białka Spike mogą następnie wiązać się z receptorami ACE2 (enzym konwertujący angiotensynę 2), powodując ich internalizację, degradację i utratę aktywności katalitycznej receptorów. Zjawisko to powoduje szybkie obniżenie stężenia angiotensyny1,7 w wyniku zmniejszenia inaktywacji angiotensyny II przez receptory ACE2. Zaburzenie równowagi między angiotensyną II (hiperaktywacja) a angiotensyną1,7 (redukcja) może odgrywać bezpośrednią rolę w genezie ostrego wzrostu wartości ciśnienia systemowego.
Słowa kluczowe: ACE2; COVID-19; Zdarzenia niepożądane; Choroba przewlekła; SARS-CoV-2; Układ renina-angiotensyna-aldosteron; Szczepienia.
BIBLIOGRAFIA
1. Angeli F, Spanevello A, Reboldi G, Visca D, Verdecchia P. SARS-CoV-2 vaccines: lights and shadows. Eur J Intern Med 2021;88:1-8.
2. ChAdOx1 nCoV-19/AZD1222. https://www.astrazeneca.com/content/astraz/media-centre/press-releases/2021/azd1222-us-phase-iii-primary-analysis-confirms-safety-and-efficacy.html [ultimo accesso 8 aprile 2021].
3. Baden LR, El Sahly HM, Essink B, et al.; COVE Study Group. Efficacy and safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 vaccine. N Engl J Med 2021;384:403-16.
4. Connors M, Graham BS, Lane HC, Fauci AS. SARS-CoV-2 vaccines: much accomplished, much to learn. Ann Intern Med 2021;174:687-90.
5. Polack FP, Thomas SJ, Kitchin N, et al.; C4591001 Clinical Trial Group. Safety and efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 vaccine. N Engl J Med 2020;383:2603-15.
6. Sadoff J, Le Gars M, Shukarev G, et al. Interim results of a phase 1-2a trial of Ad26.COV2.S Covid-19 vaccine. N Engl J Med 2021;384:1824-35.
7. Voysey M, Clemens SAC, Madhi SA, et al.; Oxford COVID Vaccine Trial Group. Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK. Lancet 2021;397:99-111.
8. FDA Briefing Document. Janssen Ad26.COV2.S Vaccine for the Prevention of COVID-19. Vaccines and Related Biological Products Advisory Committee Meeting, February 26, 2021 https://www.fda.gov/media/146217/download [ultimo accesso 8 aprile 2021].
9. Mevorach D, Anis E, Cedar N, et al. Myocarditis after BNT162b2 mRNA vaccine against Covid-19 in Israel. N Engl J Med 2021;385:2140-9.
10. Verma AK, Lavine KJ, Lin CY. Myocarditis after Covid-19 mRNA vaccination. N Engl J Med 2021;385:1332-4.
11. Witberg G, Barda N, Hoss S, et al. Myocarditis after Covid-19 vaccination in a large health care organization. N Engl J Med 2021;385:2132-9.
12. Wise J. Covid-19: European countries suspend use of Oxford-AstraZeneca vaccine after reports of blood clots. BMJ 2021;372:n699.
13. US Food and Drug Administration. Joint CDC and FDA Statement on Johnson & Johnson COVID-19 Vaccine. https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/joint-cdc-and-fda-statement-johnson-johnson-covid-19-vaccine [ultimo accesso 14 aprile 2021].
14. Greinacher A, Thiele T, Warkentin TE, Weisser K, Kyrle PA, Eichinger S. Thrombotic thrombocytopenia after ChAdOx1 nCov-19 vaccination. N Engl J Med 2021;384:2092-101.
15. Schultz NH, Sorvoll IH, Michelsen AE, et al. Thrombosis and thrombocytopenia after ChAdOx1 nCoV-19 vaccination. N Engl J Med 2021;384:2124-30.
16. Agenzia Italiana del Farmaco. Rapporti su Sorveglianza dei vaccini COVID-19. https://www.aifa.gov.it/en/rapporti-su-sorveglianza-dei-vaccini-covid-19 [ultimo accesso 5 novembre 2021].
17. Jackson LA, Anderson EJ, Rouphael NG, et al.; mRNA-1273 Study Group. An mRNA vaccine against SARS-CoV-2 - preliminary report. N Engl J Med 2020;383:1920-31.
18. Bakhiet M, Taurin S. SARS-CoV-2: targeted managements and vaccine development. Cytokine Growth Factor Rev 2021;58:16-29.
19. Kaur SP, Gupta V. COVID-19 vaccine: a comprehensive status report. Virus Res 2020;288:198114.
20. Verdecchia P, Reboldi G, Cavallini C, Mazzotta G, Angeli F. ACE-inibitori, sartani e sindrome respiratoria acuta da coronavirus 2. G Ital Cardiol 2020;21:321-7.
21. Verdecchia P, Cavallini C, Spanevello A, Angeli F. The pivotal link between ACE2 deficiency and SARS-CoV-2 infection. Eur J Intern Med 2020;76:14-20.
22. Angeli F, Zappa M, Reboldi G, et al. The pivotal link between ACE2 deficiency and SARS-CoV-2 infection: one year later. Eur J Intern Med 2021;93:28-34.
23. Collignon C, Bol V, Chalon A, et al. Innate immune responses to chimpanzee adenovirus vector 155 vaccination in mice and monkeys. Front Immunol 2020;11:579872.
24. Sayedahmed EE, Elkashif A, Alhashimi M, Sambhara S, Mittal SK. Adenoviral vector-based vaccine platforms for developing the next generation of influenza vaccines. Vaccines (Basel) 2020;8:574.
25. Sahin U, Muik A, Derhovanessian E, et al. COVID-19 vaccine BNT162b1 elicits human antibody and TH1 T cell responses. Nature 2020;586:594-9.
26. Teijaro JR, Farber DL. COVID-19 vaccines: modes of immune activation and future challenges. Nat Rev Immunol 2021;21:195-7.
27. Widge AT, Rouphael NG, Jackson LA, et al.; mRNA-1273 Study Group. Durability of responses after SARS-CoV-2 mRNA-1273 vaccination. N Engl J Med 2021;384:80-2.
28. Yao Y, Jeyanathan M, Haddadi S, et al. Induction of autonomous memory alveolar macrophages requires T cell help and is critical to trained immunity. Cell 2018;175:1634-50.e17.
29. Watanabe Y, Mendonca L, Allen ER, et al. Native-like SARS-CoV-2 spike glycoprotein expressed by ChAdOx1 nCoV-19/AZD1222 vaccine. ACS Cent Sci 2021;7:594-602.
30. Deshotels MR, Xia H, Sriramula S, Lazartigues E, Filipeanu CM. Angiotensin II mediates angiotensin converting enzyme type 2 internalization and degradation through an angiotensin II type I receptor-dependent mechanism. Hypertension 2014;64:1368-75.
31. Angeli F, Reboldi G, Verdecchia P. Ageing, ACE2 deficiency and bad outcome in COVID-19. Clin Chem Lab Med 2021;59:1607-9.
32. Angeli F, Reboldi G, Verdecchia P. SARS-CoV-2 infection and ACE2 inhibition. J Hypertens 2021;39:1555-8.
33. Zhang S, Liu Y, Wang X, et al. SARS-CoV-2 binds platelet ACE2 to enhance thrombosis in COVID-19. J Hematol Oncol 2020;13:120.
34. Angeli F, Marazzato J, Verdecchia P, et al. Joint effect of heart failure and coronary artery disease on the risk of death during hospitalization for COVID-19. Eur J Intern Med 2021;89:81-6.
35. Angeli F, Masnaghetti S, Visca D, et al. Severity of COVID-19: the importance of being hypertensive. Monaldi Arch Chest Dis 2020;90:1372.
36. Angeli F, Reboldi G, Spanevello A, et al. Electrocardiographic features of patients with COVID-19: one year of unexpected manifestations. Eur J Intern Med 2021 Oct 14. doi: 10.1016/j.ejim.2021.10.006 [Epub ahead of print].
37. Angeli F, Spanevello A, De Ponti R, et al. Electrocardiographic features of patients with COVID-19 pneumonia. Eur J Intern Med 2020;78:101-6.
38. Verdecchia P, Cavallini C, Spanevello A, Angeli F. COVID-19: ACE2centric infective disease? Hypertension 2020;76:294-9.
39. Angeli F, Verdecchia P, Reboldi G. RAAS inhibitors and risk of Covid-19. N Engl J Med 2020;383:1990-1.
40. Verdecchia P, Angeli F, Reboldi G. Angiotensin-converting enzyme inhibitors, angiotensin II receptor blockers and coronavirus. J Hypertens 2020;38:1190-1.
41. Meylan S, Livio F, Foerster M, Genoud PJ, Marguet F, Wuerzner G; CHUV COVID Vaccination Center. Stage III hypertension in patients after mRNA-based SARS-CoV-2 vaccination. Hypertension 2021;77:e56-7.
42. Tan TL, Salleh SA, Man ZC, Peng Tan MH, Kader R, Jarmin R. BNT162b2 COVID-19 vaccination and its effect on blood pressure. medRxiv 2021. doi: 10.1101/2021.06.16.21258803.
43. Angeli F, Reboldi G, Trapasso M, et al. European and US guidelines for arterial hypertension: similarities and differences. Eur J Intern Med 2019;63:3-8.
44. Zappa M, Verdecchia P, Spanevello A, Visca D, Angeli F. Blood pressure increase after Pfizer/BioNTech SARS-CoV-2 vaccine. Eur J Intern Med 2021;90:111-3.
45. Lehmann K. Suspected cardiovascular side effects of two Covid-19 vaccines. Journal of Biology and Today’s World 2021;10:1-6.
46. Addetia A, Crawford KHD, Dingens A, et al. Neutralizing antibodies correlate with protection from SARS-CoV-2 in humans during a fishery vessel outbreak with a high attack rate. J Clin Microbiol 2020;58:e02107-20.
47. Treweek S, Zwarenstein M. Making trials matter: pragmatic and explanatory trials and the problem of applicability. Trials 2009;10:37.
48. Du L, Tai W, Zhou Y, Jiang S. Vaccines for the prevention against the threat of MERS-CoV. Expert Rev Vaccines 2016;15:1123-34.
49. Czub M, Weingartl H, Czub S, He R, Cao J. Evaluation of modified vaccinia virus Ankara based recombinant SARS vaccine in ferrets. Vaccine 2005;23:2273-9.
50. Jaume M, Yip MS, Kam YW, et al. SARS CoV subunit vaccine: antibody-mediated neutralisation and enhancement. Hong Kong Med J 2012;18 Suppl 2:31-6.
51. Weingartl H, Czub M, Czub S, et al. Immunization with modified vaccinia virus Ankara-based recombinant vaccine against severe acute respiratory syndrome is associated with enhanced hepatitis in ferrets. J Virol 2004;78:12672-6.
52. Angeli F, Verdecchia P, Reboldi G. Pharmacotherapy for hypertensive urgency and emergency in COVID-19 patients. Expert Opin Pharmacother 2021 Oct 10. doi: 10.1080/14656566.2021.1990264 [Epub ahead of print].
53. Krammer F, Srivastava K, Alshammary H, et al. Antibody responses in seropositive persons after a single dose of SARS-CoV-2 mRNA vaccine. N Engl J Med 2021;384:1372-4.
54. Coutard B, Valle C, de Lamballerie X, Canard B, Seidah NG, Decroly E. The spike glycoprotein of the new coronavirus 2019-nCoV contains a furin-like cleavage site absent in CoV of the same clade. Antiviral Res 2020;176:104742.
55. Mercurio I, Tragni V, Busto F, De Grassi A, Pierri CL. Protein structure analysis of the interactions between SARS-CoV-2 spike protein and the human ACE2 receptor: from conformational changes to novel neutralizing antibodies. Cell Mol Life Sci 2021;78:1501-22.
Komentarze
Prześlij komentarz